7. ՇՐՋԱԿԱ ՄԻՋԱՎԱՅՐԻ ՊԱՀՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆ
Հայաստանում, ինչպես նաեւ տարածաշրջանի մյուս երկրներում բնապաշարների շահագործման եւ արդյունաբերության գործունեության հետեւանքով առաջացած բնապահպանական խնդիրները պայմանավորված են մի շարք գործոններով, մասնավորապես՝
- սոցիալական՝ աղքատությամբ, չքավորությամբ եւ կոռուպցիայով, որոնք արտահայտվում են անօրինական ծառահատումների, ձկնագողության, որսագողության, ջրային եւ հողային պաշարամիջոցների անարդյունավետ յուրացմամբ.
- իրավական՝ օրենսդրական անկատար դաշտով, ոչ հստակ ձեւավորված տուգանքների եւ բնօգտագործման վճարների համակարգով, արգելքներով, որոնք պատճառ են դառնում մթնոլորտի, ջրի, հողի աղտոտման, հանքապաշարների անարդյունավետ յուրացման.
- կրթական՝ բնապահպանական դաստիարակության ցածր մակարդակով, գոյապահպանական արժեքներին հասարակության վատ տեղեկացվածությամբ եւ շրջակա միջավայրի նկատմամբ քաղաքացիների վերաբերմունքի ցածր մշակույթով.
- քաղաքական՝ քաղաքական գործիչների եւ կուսակցությունների կողմից շրջակա միջավայրի խնդիրների նկատմամբ երկրորդական վերաբերմունքով եւ ամենակարեւորը՝ բնապահպանական անվտանգության հայեցակարգի բացակայությամբ։ Եվրախորհրդին անդամակցելուց տարիներ հետո Հայաստանը դեռ պետք է բնապահպանման եւ բնօգտագործման ոլորտներին առնչվող իր իրավական-օրենսդրական դաշտը համապատասխանեցնի Եվրախորհրդի ընդունած շրջակա միջավայրի պահպանման հիմնադրույթներին։
Բնական պաշարամիջոցների անխնա շահագործման միտումները, ինչպես նաեւ շրջակա միջավայրին հասցվող վնասները տարածաշրջանում եւ Հայաստանում աճի միտումներ են դրսեւորում, ինչի պատճառով դրանք աստիճանաբար տնտեսական, սոցիալական եւ բնապահպանական հարցերից վերաճում են քաղաքական եւ ազգային անվտանգության հիմնախնդիրների։
Հայկական բնաշխարհը եւ բնական պաշարներն ազգային հարստություն են։ Նրա անկրկնելի բուսական ու կենդանական աշխարհը, մթնոլորտը, հողային, ջրային եւ ընդերքի պաշարամիջոցները կորուստներից փրկելու ու պահպանելու համար անհրաժեշտ է ներդնել հայրենի բնությանն անդառնալի վնաս չպատճառող, միջազգայնորեն ընդունված բնապահպանական չափանիշներին համապատասխանող, բնական պաշարների ողջամիտ օգտագործումն ապահովող արտադրություններ, նախագծեր, չափօրինակներ, սակավաթափոն արտադրաեղանակներ եւ թափոնների վերամշակման հոսքագծեր։
Բնապահպանական քաղաքականության իրականացման հիմնական քայլերն են՝
- տնտեսավարման նոր պայմաններին համապատասխանող եւ կայուն զարգացման սկզբունքներին համահունչ բնապահպանական քաղաքականության մշակում.
- երկրի սոցիալ-տնտեսական եւ մարդկային զարգացման ապահովում, բնապահպանական առումով մաքուր արտադրաեղանակների ստեղծում, գոյություն ունեցող արտադրական գործընթացների վերազինում եւ կատարելագործում.
- համազգային եւ տեղական նշանակության բնապահպանական ծրագրերի ու ձեռնարկների իրականացման նպատակների ներդաշնակեցում.
- համալիր էկոլոգիական գնահատման համակարգի, էկոլոգիական մոնիթորինգի ներդրում ու զարգացում.
- քաղաքաշինության իրականացման պատասխանատուների միջեւ հանրակարգային հարաբերությունների կարգավորում.
- շրջակա միջավայրի պահպանման, խախտված էկոլոգիական հավասարակշռության վերականգման, բնապահպանական ոլորտի վերաբերյալ կարեւորագույն որոշումների կայացման գործում հասարակության լայն շերտերի եւ բնապահպանական կազմակերպությունների մասնակցության ապահովում.
- բնապահպանական կրթության եւ դաստիարակության համակարգերի զարգացում.
- բնական պաշարամիջոցների ողջամիտ յուրացում, կայուն զարգացման եւ բնապահպանական անվտանգության ապահովում.
- քաղաքական, իրավական, տնտեսական եւ սոցիալական բարեփոխումների իրականացում, որոնք ուղղված են գլոբալ եւ տարածաշրջանային գործընթացներում երկրի բնապահպանական շահերի ու գերակայությունների պահպանմանը.
- շրջակա միջավայրի պաշտպանության, բնօգտագործման եւ տարերային աղետների դեմ համատեղ գործունեության միջազգային ծրագրի իրականացում.
- խեղված տարածությունների, էկոհամակարգերի ժամանակին բացահայտման ու վերականգնման մեխանիզմների ստեղծում.
- երկրի բնապահպանական անվտանգության դերի եւ տեղի հստակեցում եւ դրա կայուն զարգացման ապահովում.
- շրջակա միջավայրի վիճակի դիտարկման միասնական համակարգի ստեղծում.
- բնական միջավայրի վիճակի գնահատման համակարգերի ստեղծում.
- բնապահպանական հսկողության եւ նորմավորման համակարգերի կատարելագործում.
- բնօգտագործման նախագծում, բնապահպանական ծրագրերի մշակում, շրջակա միջավայրի պահպանության գծապատկերների մշակում.
- շրջակա միջավայրի պաշտպանության եւ բնօգտագործման տնտեսական մեխանիզմների ստեղծում.
- քաղաքացիներին բնապահպանական վտանգների վերաբերյալ արժանահավատ տեղեկատվությամբ լրիվ եւ ժամանակին ապահովում.
- միջազգային իրավունքի նորմերի պահպանում.
- ստորագրված միջազգային հայտարարագրերի մասին բնակչության շրջանում մատչելի մեկնաբանությունների եւ պարզաբանումների կազմակերպում.
- բնապահպանական ահաբեկչությանը դիմակայելուն ուղղված քաղաքական միջոցառումների մշակում։
Կուսակցությունը գտնում է, որ՝
- շրջակա միջավայրի պահպանման լավագույն քաղաքականությունը սկզբից եւեթ լարվածության օջախներից հնարավորինս խուսափելն է, քան դրանց դեմ հետագայում պայքարելը.
- ՀՀ-ում օրենսդրորեն պետք է ձեւավորվեն այնպիսի մեխանիզմներ, որոնք բնապահպանական միջոցառումների կիրառումը տնտեսապես ձեռնտու եւ շահութաբեր դարձնեն արդյունաբերական ձեռնարկությունների համար.
- հարկային, ներդրումային, վարկային քաղաքականությունների ոլորտում պետությունը պետք է տարբերակված մոտեցում ցուցաբերի բնապահպանությանը նպաստող ձեռնարկությունների հանդեպ։ Առաջարկվում է բնապահպանությանը նպաստող ապրանքների արտադրության, բնապահպանական տեսակետից մաքուր ապրանքների արտադրության մեջ մասնագիտացված ձեռնարկություններին տալ հարկային արտոնություններ՝ ի տարբերություն վնասակար արտադրություն ունեցող ձեռնարկությունների։ Տարբերակված մոտեցում պետք է ցուցաբերել նաեւ բնօգտագործման վճարների գանձման ժամանակ.
- արդյունաբերական թափոնների կառավարումը (թափոնների առաջացումից հնարավորինս խուսափում, թափոնների օգտահանում եւ վերամշակում, թափոնների վնասի չեզոքացում), բնական պաշարամիջոցների պաշտպանությունն ու լավագույնս օգտագործումը, օգտագործված եւ խախտված հողերի ու տարածությունների վերականգնումը եւ բարելավումը, շրջակա միջավայրին հասցվող վնասներից խուսափումը կամ վնասի նվազեցումը հենց այն հիմնական պահանջներն են, որոնք պետք է դրված լինեն բնապաշարների յուրացման իրավական օրենքների հիմքում.
- հարկավոր է գիտականորեն դասակարգել բնապահպանական բոլոր հիմնախնդիրները, ստեղծել դրանց ռիսկայնության, վտանգների, բացասական հետեւանքների չեզոքացման եւ պաշարամիջոցների հետագա օգտագործման նպատակահարմարությունը գնահատող համակարգեր ու տիպօրինակներ.
- ՀՀ-ն պարտավոր է բնապահպանական իր քաղաքականությամբ արագ եւ արդյունավետ սերտաճել միջազգային եւ եվրասիական տարածաշրջանի երկրների կողմից իրականացվող՝ շրջակա միջավայրի պահպանման քաղաքական կառույցներին.
- բնական պաշարամիջոցներով հասարակության պահանջմունքների բավարարումը պետք է իրականացվի ոչ միայն տվյալ պահի դիրքերից, այլեւ ապագա սերունդների, նրանց առողջ ապրելու իրավունքի եւ երկարատեւ հեռանկարների հաշվառմամբ, ըստ քաղաքակրթությունների եւ հասարակությունների կայուն զարգացման սկզբունքների։
Այսպիսով՝ նշված միջոցառումները մասամբ կնպաստեն Հայաստանում եւ տարածաշրջանում հասունացող բնապահպանական ճգնաժամերի նվազեցմանը, դրանով կկատարվի շրջակա միջավայրի պահպանման եւ արդյունաբերական աշխատանքների միջեւ առկա լարվածությունը մեղմելու փորձ։ Ի շահ ներկա եւ ապագա սերունդների։