Որակյալ եւ մատչելի առողջապահություն, բժշկական ապահովագրություն եւ առողջ ապրելակերպ

Առողջապահությունն ազգային անվտանգության ապահովման կարեւորագույն բաղադրիչներից է, իսկ հասարակության առողջությունը` ազգային շահի բաղադրիչ: Առողջ մարդը, նրա ստեղծագործ եւ արտադրողական աշխատանքի պտուղները իր ընտանիքի, հասարակության ու պետության հարստության կարեւոր աղբյուրներից են: Առողջության պահպանման մեջ ներդրումները կարող են բազմապատիկ փոխհատուցվել, եթե կանխարգելիչ պետական-հասարակական միջոցառումների, առողջ ապրելու իրավունքի իրացման ուղղությամբ կենսագործվի նպատակային քաղաքականություն: Առողջ ապրելու` բնակչության իրավունքն իրացնելու, ՄԱԿ-ի «Հազարամյակի մարտահրավերներով» ամրագրված նպատակներն իրագործելու ու Առեւտրի համաշխարհային կազմակերպության ընդունած բանաձեւերով Հայաստանի ստանձնած պարտավորությունները կատարելու համար առողջապահության քաղաքականության նպատակներ հռչակել.

• բժշկական օգնության եւ ծառայությունների ֆիզիկական ու ֆինանսական առումներով ազգաբնակչության, հատկապես նրա սոցիալապես խոցելի խավերի մատչելիության մակարդակի բարձրացում,
• բժշկական օգնության եւ ծառայությունների որակի բարձրացում,
• առողջապահության համակարգի պետական կառավարման արդյունավետության խթանում,
• բնակչության դեղորայքային ապահովվածությանն ու մատչելիությանն ուղղված նպատակային ծրագրի մշակում եւ իրականացում,
• դեղերի մանրածախ ու մեծածախ շուկայում ազատ մրցակցության ապահովում,
• մարդու համար անվտանգ բնական միջավայրի, համաճարակներից ու վարակներից հնարավորինս զերծ սոցիալական միջավայրի ապահովում,
• առողջ ապրելակերպի արմատավորում:

Առաջնային օրենսդիր եւ գործադիր քայլեր

• Ընդունել բժշկական ապահովագրության մասին ՀՀ օրենք. առողջության ապահովագրումը խրախուսելու նպատակով օրենքով թույլատրել ՀՀ տնտեսվարող սուբյեկտներին` սեփական միջոցներով իրենց աշխատողների առողջության ապահովագրման 30%-ը ֆինանսավորելու դեպքում այդ մասով նվազեցնել շահույթը` հաշվարկելով այն որպես ծախս:
• Վերանայել պետպատվերով անվճար բուժօգնության, դեղորայքի բաշխման ձեւը, բուժսպասարկման համակարգն ու օրենսդրությունը` այն դարձնելով հասցեական, արդարացի եւ օրինական: Այդ նպատակով փոփոխություններ ու լրացումներ առաջարկել «Բնակչության բժշկական օգնության եւ սպասարկման մասին» օրենքում` հստակեցնելով բնակչության որակյալ, երաշխավորված բժշկական օգնությունն ու սպասարկումը:
• Առողջապահական արտոնություններ եւ անվճար բուժսպասարկում ապահովել տարեց, մեկ ծնողից բաղկացած ընտանիքների, պատերազմի վետերանների ու նրանց ընտանիքների, հաշմանդամների եւ կարիքավորների համար:
• Դեղերի արտոնագրման գործընթացը հստակեցնելու, կոռուպցիոն ռիսկերը նվազեցնելու, դեղերի շուկան մրցակցային դարձնելու, մենաշնորհները բացառելու, ազգաբնակչությանը կեղծ դեղերից ապահովագրելու եւ տեղական դեղագործությունը խթանելու մեխանիզմների ամրապնդման նպատակով լրամշակել դեղերի մասին օրենքը` միաժամանակ խստացնելով կեղծ կամ ժամկետանց դեղերի վաճառքի, արտադրության համար պատասխանատվությունը:
• Լրամշակել տեղական ինքնակառավարման մասին ՀՀ օրենքը` առողջապահությունը ՏԻՄ-ների պարտադիր լիազորություն ճանաչելու մասով:
• Պետական բյուջեում կազմավորել առողջապահական հատուկ բյուջե` ի հաշիվ մարդկանց առողջությանը վնասող ապրանքների ակցիզային եւ ավելացված արժեքի հարկերից, բնապահպանական վճարներից, կանաչ տարածքների հատման համար տույժերից ու տուգանքներից հաստատագրված չափերով մասհանումների:
• Սահմանել պետական բյուջեի միջոցների հաշվին իրականացվող բժշկական օգնության ու ծառայությունների իրատեսական գներ:
• Ապահովել պետական բյուջեի միջոցներով ֆինանսավորվող առողջապահական նպատակային ծրագրի շրջանակներում պետական պատվերի տեղադրումը մրցութային կարգով:
• Առողջապահությանը հատկացվող բյուջետային միջոցների ընդհուպ մինչեւ 60%-ն ուղղել մարզերում առողջության առաջնային պահպանման, ընտանեկան բժիշկների գրասենյակների կառուցման, վերանորոգման, պահպանման, ինչպես նաեւ ժամանակակից աշխատաեղանակներով դրանց եւ պոլիկլինիկաների ապահովման նպատակներին:
• Բոլոր համայնքներում կամ դրանցից 3 կմ շառավղով ոչ հեռու վայրերում ստեղծել եւ պահպանել դեղատներ կամ դեղեր բաշխող կազմակերպություններ:
• Համայնքների բոլոր առողջապահական կազմակերպություններն ապահովել կադրերով: Այդ նպատակով առողջապահական կազմակերպությունների` հատկապես Երեւանի քաղաքում, օպտիմալացման արդյունքում առաջացած բժշկական կադրերի ավելցուկը գործուղել համապատասխան մասնագետի կարիք ունեցող համայնքներ` նրանց վերամասնագիտացնելու, վերապատրաստելու եւ սոցիալական անհրաժեշտ երաշխիքներով ապահովելու պայմանով:
• Կատարելագործել առողջության առաջնային պահպանման օղակի բժշկական անձնակազմի եւ ընտանեկան բժիշկների վարձատրության մեխանիզմը: Լրջորեն հոգ տանել մայրության, մանկության եւ ընտանիքի պաշտպանության, մատչելի ու որակյալ բուժսպասարկման ապահովման մասին:
• Կանխարգելել մարդու առողջությանը սպառնացող համաճարակները, այդ նպատակով թանկարժեք բուժում պահանջող հիվանդությունների (օրինակ` հեպատիտային վիրուսներ եւ այլն) կանխարգելման բոլոր միջոցառումները ներառել առողջապահության կառավարական ծրագրերում` այդ ծրագրերին մասնակից դարձնելով քաղաքացիական հասարակությանն ու հասարակական կազմակերպություններին, ուժեղացնելով վերահսկողությունը, բարելավելով կանխարգելիչ միջոցները, ախտորոշումը եւ մեծացնելով բուժման հասանելիությունն, առաջին հերթին, բնակչության խոցելի խավերի համար:
• Դեղերի մեծածախ ու մանրածախ (դեղատնային) շուկաներում փոքր եւ միջին բիզնեսի հարկատուներին թե´ օրենսդրորեն, թե´ իրավակիրառական պրակտիկայում պաշտպանել գերակա դիրք ունեցող խոշոր ընկերություններից, տնտեսական մենաշնորհից ու խոշոր ընկերությունների դեմպինգային քաղաքականությունից: Խստագույնս պատժել խոշոր բիզնեսի այն ներկայացուցիչներին, ովքեր փորձում են շուկայից դուրս մղել փոքր ու միջին բիզնեսին, այդ թվում` պետությանը եւ փոքր ու միջին բիզնես-հարկատուին պատճառած վնասներին համարժեք տուգանքներ սահմանելու, ընդհուպ մինչեւ տվյալ ոլորտում արտոնագրերից զրկելու տեսքով:
• Վերացնել կոռուպցիայի օջախները պետական գնումների, այդ թվում` բուժհաստատությունների կարիքների համար հայտարարվող մրցույթներում: Լրամշակել գնումների մասին ՀՀ օրենքը եւ խստիվ կատարել նրա պահանջները` մասնավորապես ապահովելով 5.0 մլն դրամ գումարը գերազանցող գնումների համար պարտադիր կարգով մրցույթների անցկացումը, դրանց հայտարարությունների հրապարակայնությունը ՀՀ ֆինանսների նախարարության Գնումների տեղեկագրով եւ կայքէջով, մեծ տպաքանակ ունեցող թերթերով: Ապահովել բոլոր մակարդակների տնտեսվարողների ազատ մասնակցությունը մրցույթներին` պահանջներ, որոնք տարիներ շարունակ քամահրվել ու չեն կատարվել` դառնալով փոքր ու միջին բիզնեսի ներկայացուցիչների սնանկացման, պետական բյուջեի հատկացումների փոշիացման, կոռուպցիոն ու հակամրցակցային երեւույթների տարածման, դեղերի չհիմնավորված գնաճի պատճառ:
• Բացառել ՀՀ տարածքային կառավարման նախարարության, մարզպետարանների, Երեւանի քաղաքապետարանի ներկայացուցիչների հովանավորությամբ եւ բուժհաստատությունների ղեկավարության կողմից մրցույթները ձեւական միջոցառման վերածելու, իրական հաղթողներին խաղից դուրս թողնելու եւ կեղծ «հաղթողներ» հռչակելու արատավոր գործելակերպը, ինչի հետեւանքով պետբյուջեն խոշոր չափերի ֆինանսական վնասներ է կրում:
• Նորմատիվ ակտերից վերացնել այնպիսի դրույթները, որոնք մրցույթների կազմակերպիչներին ու նրա հետ համագործակցող անձանց թույլ են տալիս դուրս թողնել մրցակիցներին: Նման դրույթներից են, մասնավորապես, մատակարարի` բանկում 15.0 մլն դրամից ավելի գումար եւ տվյալ դեղերի մասով 50.0 մլն դրամից ավելի մեծածախ շրջանառություն ունենալու հանգամանքի մատնանշումը, ինչպես նաեւ արտասահմանյան դեղագործարաններից տվյալ դեղի «ավտորիզացիայի» մասին պաշտոնական նամակ ներկայացնելու կամ մրցույթի մասնակցի կողմից բոլոր դեղերի գնային առաջարկներով հաղթելու պահանջները:
• Օրենսդրորեն ու գործնականում արգելել մրցույթին մասնակցող տնտեսվարողների կողմից մրցույթի ընթացքում կամ դրանից հետո բուժհաստատությանն այնպիսի դեղորայքի «նվիրատվությունը», որի համար մրցույթ է հայտարարված: Պրակտիկան ցույց է տվել, որ բուժհիմնարկների տնօրենների հետ կուլիսային համաձայնության եղանակով պարտված մասնակիցը մրցույթում հաղթածին սնանկացնելու կամ մրցույթը փաստացի չեղյալ ճանաչելու նպատակներով երբեմն դիմում է դեղի գնման պահանջը վերացնող նման քայլերի, կամ դեմպինգի, որը ՀՀ-ում եւ ողջ աշխարհում օրենքով արգելված է:
• Խստագույնս պահպանել բուժհաստատությունների հայտարարված մրցույթների փաթեթներում դեղերի ջեներիկ անվանումները, բայց ոչ առեւտրային անունները հիշատակելու պահանջը` բացառելով մրցույթի արդյունքների կանխորոշումը հօգուտ տվյալ առեւտրային անվանումով դեղորայք ներկրողի կամ արտադրողի:
• Պետական գնումների գործընթացում եւ կոռուպցիայի դեմ պայքարում կիրառել արեւմտյան երկրների տիպօրինակը, այսինքն` մրցույթների անցկացման ժամանակ հաղթող մասնակցից պահանջել դեղի կամ ցանկացած մրցութային ապրանքի ձեռքբերման գինը հավաստող փաստաթղթեր եւ կառավարության որոշմամբ մասնակցին թույլատրել հավելագին ավելացնել պետության կողմից թույլատրելի ողջամիտ շահույթի տոկոսադրույքի սահմաններում, որից 10-30% «ատկատ» տալը տեսականորեն եւ գործնականում անհնար կդառնա, իսկ ՀՀ պետբյուջեն եւ տնտեսության բոլոր ոլորտները միասին վերցրած տարեկան կխնայեն նվազագույնը 500 միլիոն դոլար:
• Վերացնել բժշկական օգտագործման ապրանքների տեխնիկական բնութագրում չհիմնավորված սահմանափակումները, որոնք հաճախ բուժհաստատությունների կողմից օգտագործվում են մրցակցությունը վերացնելու կամ բացառելու նպատակներով, ինչը հարկադրում է փոքր ու միջին բիզնեսի ներկայացուցիչներին` իրենց մասնակցությամբ օրինականացնել մրցույթի կեղծիքները:
• Ապակուսակցականացնել բուժհաստատությունները եւ բացառել պետական առողջապահական ծրագրերի ծառայեցումը կուսակցական նպատակներին: