Արդար կառավարում, օրինականության հաստատում, արդարադատություն եւ պայքար կոռուպցիայի դեմ

Ցանկացած պետական պաշտոնյա՝ գյուղապետից մինչեւ ՀՀ նախագահ, պարտավոր է համայնքային կամ պետական բյուջեի գումարներին վերաբերվել նույն սրտացավությամբ, ինչպես սեփական ընտանեկան բյուջեի ծախսերին: Պետական պաշտոնյան պետք է ապրի զուսպ ու համեստ` երբեք չչարաշահելով իր կարգավիճակը եւ թույլ չտալով պետական բյուջեի շռայլումներ ու ցոփ կյանք, մանավանդ Հայաստանի պես երկրում, որտեղ կան հարյուր հազարավոր աղքատ մարդիկ:
Այս ոլորտում կարեւոր է.

• օրենքի համահավասար ու պատժելիության սկզբունքի կիրառում բարձրագույն պաշտոնյայից` Նախագահից ու նրա ընտանիքի անդամներից, մինչեւ ՀՀ շարքային քաղաքացի,
• չարաշահումների դեպքում անկախ դատախազական վերահսկողության իրականացում, ինչպես նաեւ սեփական իրավունքների մասին հասարակության բարձր իրավագիտակցության ու իրազեկվածության ապահովում,
• հասարակության եւ պետության ապախորհրդայնացում, ամբողջատիրական անցյալի հանցագործությունների բացահայտման հետ մեկտեղ հասարակական գիտակցությունից ստրկացնող բարդույթների, սովորությունների եւ կարծրատիպերի դուրսմղում,
• քաղաքական, հասարակական, մասնագիտական ոլորտներում նոր, տաղանդավոր, արհեստավարժ, անկախ մարդկանց մասնակցության աստիճանական, բայց նպատակամետ աճ, որոնք կոչված կլինեն փոխարինելու գորշ, ամեն ինչի հետ համակերպվող «լճացման էլիտային», պետական ծառայողների նոր սերնդի ձեւավորում,
• սոցիալական պաշտպանության եւ բնակչության սոցիալական ապահովության գործուն համակարգի ձեւավորում,
• լիակատար պետական աջակցություն ժամանակակից միջին խավի ձեւավորմանը, մանր եւ միջին սեփականատերերի իրավազրկության վերացում,
• պետական քաղաքականության էկոլոգիացում,
• ազգային հարստության արդյունավետ ու նպատակային կառավարում ու բազմապատկում,
• հովանավորչության, կոռուպցիայի դեմ իրական, արդյունավետ պայքար եւ համակարգային հակազդեցություն` ներառյալ օրենսդրության մասշտաբային հակակոռուպցիոն շտկում, պետական ապարատի հակակոռուպցիոն զտման իրականացում,
• տնտեսության եւ սեփականության կառուցվածքի աստիճանական, բայց անշեղ դիվերսիֆիկացում, իրավական եղանակներով սեփականության կենտրոնացման նվազեցում` օլիգարխիայից դեպի միջին եւ մանր սեփականատերեր ազգային պաշարամիջոցների հանդեպ հսկողության վերաբաշխման նպատակով,
• օլիգարխիկ տնտեսության փոխարեն ժամանակակից սոցիալական շուկայական տնտեսություն ստեղծում, կլանային ու ստվերային տնտեսությունից ձերբազատում, ազատ մրցակցային տնտեսական համակարգի ձեւավորում, բնական մենաշնորհների արդար եւ արդյունավետ կարգավորում, արհեստական մենաշնորհների դեմ պայքարի ուժեղացում,
• եկամուտների քաղաքականության շրջադարձ օլիգարխներից դեպի քաղաքացիներ, միջին եւ մանր բիզնես, եկամուտների արդարացի վերաբաշխում եւ սոցիալական բեւեռացման մեղմում,
• հօգուտ մարզերի, տեղական ինքնակառավարման ֆինանսական հիմքերի ապահովում, տարածքային եւ համայնքային քաղաքականության սոցիալականացում,
• սահմանամերձ շրջանների զարգացմանն ուղղված արդյունավետ ծրագրերի մշակում եւ իրականացում,
• պետական ձեռնարկությունների եւ հանքավայրերի` ապօրինի, չհիմնավորված ցածր գներով, պետությանը հասցված խոշոր չափերի վնասով իրականացված մասնավորեցումների վերանայում, ազգայնացում եւ նոր մասնավորեցում` բաց, թափանցիկ մրցույթների հիման վրա, որի արդյունքում բյուջետային հավելյալ եկամուտների ապահովում. միայն Զանգեզուրի պղնձամոլիբդենային կոմբինատի, Հրազդան, Աբովյան քաղաքներում եւ Սյունիքի մարզի Սվարանց գյուղում գտնվող երեք երկաթահանքերի հետ կապված ապօրինի, ստվերային գործարքների վերանայման շնորհիվ հնարավոր է պետության բյուջե վերադարձնել ավելի քան 266 մլրդ դրամ գումար:

Առաջնային օրենսդիր եւ գործադիր քայլեր

• Ապահովել Մեծ վերադարձ դեպի Հայաստան, որի շնորհիվ 5 տարվա ընթացքում Հայաստանից  մեկնողների եւ վերադարձողների հաշվեկշիռը կդառնա դրական` տարեկան միջինը առնվազն 100.000 մարդ: Երկարաժամկետ կտրվածքով` առաջիկա 10 տարիների համար ապահովել առնվազն 4, իսկ առաջիկա 15 տարիների համար` 5 միլիոն բնակչություն ունեցող Հայաստան: Սա Հայաստանի Հանրապետության պետական եւ հանրային անվտանգության տարրական անհրաժեշտությունն է: Պաշտոնավարման ցանկացած տարվա համար նախապես հավանության արժանացած ներգաղթի ու արտագաղթի համապատասխան հաշվեկշիռն ապահովելու անկարողությունը հավասարազոր է Նախագահի կողմից իր պարտականությունների չկատարման, ուստի հանգեցնում է նրա անվերապահ հրաժարականին:
• Հիմնել հատուկ մարմին` անկախ դատախազի հաստատություն, որը կնշանակվի խորհրդարանի կողմից եւ որի իրավասությունների մեջ կմտնի պետական ու հասարակական շահի ոտնահարման դեպքերում քրեական գործերի հարուցումը:
• Փոփոխություններ եւ լրացումներ առաջարկել «Հատուկ քննչական ծառայության մասին» օրենքում` վերացնելով ՀՔԾ-ի կախվածությունը դատախազությունից:
• ՀՀ սահմանադրությամբ եւ օրենքներով նախատեսված կարգով պատասխանատվության ենթարկել երկրում արմատացած քաղաքական, համակարգային եւ վարչատնտեսական կոռուպցիայի ու անօրինականությունների գլխավոր պատասխանատուներին, ովքեր բազմիցս խախտել են երկրի Սահմանադրությունը եւ օրենքները:
• Փոփոխություններ եւ լրացումներ առաջարկել «Վերահսկիչ պալատի մասին», «Դատախազության մասին» օրենքներում` մեծացնելով Վերահսկիչ պալատի դերը եւ սահմանելով դատախազության պարտականությունը` գործ հարուցելու հայտնաբերված չարաշահումների կապակցությամբ:
• Բացահայտել եւ արդարադատություն իրականացնել 2008թ. մարտի 1-2-ի ոճրագործության եւ հաջորդած զարգացումների հակաօրինական ու հակաիրավական բոլոր գործողությունների եւ դրանց մեղավորների նկատմամբ:
• Ապահովել քաղաքացիների ազատ արտահայտվելու, տեղաշարժվելու, հավաքներ կազմակերպելու եւ բողոքելու հիմնարար իրավունքներն ու պատասխանատվություն հարուցել այդ իրավունքները ոտնահարող պաշտոնյաների նկատմամբ:
• Պատասխանատվություն հարուցել քաղբանտարկյալների եւ քաղաքական շարժառիթներով ձերբակալված անձանց քաղաքական հետապնդումներն «օրինականացրած» դատավորների նկատմամբ:
• Տուժած քաղաքացիների վնասները փոխհատուցել ակնհայտորեն անարդար դատական ակտ հրապարակած դատավորի անձնական գույքի եւ ունեցվածքի հաշվին:
• Արմատապես բարեփոխել ոստիկանության համակարգը:
• Պատասխանատվություն հարուցել քաղաքացիների ու պատգամավորների հանդեպ բռնություններ կիրառած իրավապահների նկատմամբ:
• Անհրաժեշտ բյուջետային միջոցներ հատկացնել ՀՀ տարածքում գործող կալանավայրերի վերանորոգման եւ ընդլայնման, դրանցում բանտախցերի գերբեռնվածության նվազեցման, այդ խցերի հակասանիտարական վիճակի, կոմունալ-կենցաղային պայմանների բարելավման նպատակին:
• Իսպառ բացառել իշխանության հետ օլիգարխների, խոշոր բիզնեսի այլ ներկայացուցիչների սերտաճումը, հիմնաքանդել մենաշնորհները, բացահայտել ու պատասխանատվության ենթարկել բոլոր մակարդակներում անձնական, ընտանեկան կամ կուսակցական նպատակով պաշտոնական դիրքի չարաշահող անձանց:
• Բացառել Ազգային ժողովում ընդունվող օրենսդրության վրա գործարար շրջանակների ազդեցությունն ու ձեռնարկատիրական գործունեությամբ զբաղվող անձանց առկայությունը խորհրդարանում, ինչպես նաեւ պաշտոնից հեռացնել մասնավոր շահ հետապնդող պաշտոնյաներին:
• Ընդունել ու կիրառության մեջ դնել փոքր եւ միջին բիզնեսի հարկային բեռը թեթեւացնող, բիզնեսին հարկային ահաբեկչությունից ու կամայականությունից զերծ պահող հարկային պարզեցված օրենսդրություն:
• Հանցավոր ճանապարհով եւ անաշխատ եկամուտներով կուտակված հարստության նկատմամբ կիրառել օրինականության վերականգնմանն ուղղված օրենքով սահմանված միջոցներ` այն վերադարձնելով պետության տնօրինությանը, որպեսզի հետագայում մասնավորեցվի ազատ, իրավական, մրցակցային եղանակով: Արմատախիլ անել կոռուպցիոն համակարգը, բոլոր այս միջոցառումների արդյունքում պետական բյուջե հավելյալ մուտքագրել շուրջ 1 միլիարդ ԱՄՆ դոլարին համարժեք դրամ:
• Վերանայել ՀՀ գործող օրենսդրությունը` կոռուպցիոն ռիսկերին վերաբերող դրույթների վերացման եւ պատասխանատվության հստակ նորմերի սահմանման, ինչպես նաեւ ԳՐԵԿՕ-ի (Կոռուպցիայի դեմ պայքարող երկրների խումբ) պահանջների կատարման լույսի ներքո:
• Վերանայել «Գնումների մասին» օրենքը` պետական ու համայնքային ենթակայության հաստատությունների կարիքների համար հայտարարվող մրցույթների արդարության, թափանցիկության եւ օրինականության ապահովման նպատակով:
• Շքեղության միանվագ գույքահարկի կիրառում ռեզիդենտ կամ ոչ ռեզիդենտ ֆիզիկական անձանց` 600 մլն դրամը (շուրջ 1,5 մլն դոլարը) գերազանցող սեփականության` անշարժ գույքի` ներառյալ հողի եւ ավտոմեքենաների հանդեպ: Շքեղության միանվագ հարկն առաջարկվում է կիրառել հետեւյալ սանդղակով. 600-1000 մլն դրամի դեպքում` 3%, 1-1,5 մլրդ դրամի դեպքում` 5%, 1,5-2 մլրդ դրամի դեպքում` 7%, 2-3 մլրդ դրամի դեպքում` 9%, 3 մլրդ դրամից ավելի` 10%: Իսկ մեքենաների (բացի էկոլոգիապես անվտանգ վառելանյութ/էներգիա օգտագործող շարժիչ ունեցողներից) դեպքում առաջարկվում է կիրառել հետեւյալ սանդղակով. 15-25 մլն դրամ ($40000-$66000) արժողությամբ մեքենայի դեպքում` 10%, 25-35 մլն դրամ ($66000-$92000) արժողությամբ մեքենայի դեպքում` 15%, 35-50 մլն դրամ ($92000-$131000) արժողությամբ մեքենայի դեպքում` 20%, 50 մլն դրամից բարձր արժողությամբ մեքենայի դեպքում` 30%:
• Ստեղծել պարզ, կայուն ու կանխատեսելի հարկային դաշտ` բարեխիղճ հարկատուներին ապահովագրելով կրկնակի հարկումից, որը գանձվում է անբարեխիղճների բացը լրացնելու համար:
• Կատարելագործել Տնտեսական մրցակցության պետական հանձնաժողովի, Հանրային ծառայությունները կարգավորող հանձնաժողովի, Վերահսկիչ պալատի, էթիկայի հանձնաժողովի, ՀՀ իշխանության մարմինների ղեկավար աշխատողների գույքի ու եկամուտների հայտարարագրման ինստիտուտները, ինչպես նաեւ լրամշակել Քրեական օրենսգիրքը տնտեսական հանցագործությունների մասով:
• Խստացնել օրենսդրությունը` մենաշնորհային տնտեսության վերացման նպատակով, փոփոխություններ եւ լրացումներ առաջարկել «Տնտեսական մրցակցության պաշտպանության մասին» եւ հարակից այլ օրենքներում:
• Լրամշակել «Քաղաքաշինության մասին», «Քաղաքաշինության բնագավառում իրավախախտումների համար պատասխանատվության մասին» եւ այլ օրենքներ` քաղաքաշինական, բնապահպանական նորմերի, օրենքների խախտմամբ շինարարության կանխման, վերացման ու կարգազանցների պատժման նպատակով:
• Գործող օրենքների կիրառմամբ` ստվերային տնտեսության մեջ գտնվող օլիգարխներին եւ խոշոր բիզնեսը հարկման դաշտ բերելու գործընթացի շնորհիվ արդեն 2013թ. հարկերի մասնաբաժինը ՀՆԱ-ում 16,8%-ից հասցնել ոչ թե 17,36%-ի, ինչպես 2012թ. բյուջեի նախագծում առաջարկում է կառավարությունը, այլ մինչեւ 23%-ի, ինչը թույլ կտա լրացուցիչ բյուջե մուտքագրել մոտավորապես 245 մլրդ դրամ (շուրջ $ 625 մլն):
• Ավտոմեքենաների տեխնիկական վիճակի կազմակերպումն ու վերահսկողությունը օրենքով ամրագրել դրանք ապահովագրող ընկերությունների վրա:
• Օրինականությունը վերականգնելու նպատակով Ազգային ժողովի եւ Վերահսկիչ պալատի քննարկման առարկա դարձնել`
  • պետական գույքի սեփականաշնորհման ողջ գործընթացը եւ դրա արդյունքները, հատկապես` ԱրմենՏելի, Երեւանի կոնյակի գործարանի, ԲԷՑ-երի, Հրազդանի ՊՇԵԿ-ի, ազնիվ եւ գունավոր մետաղների վերամշակման ձեռնարկությունների եւ ընկերությունների մասով,
  • «Գույք` պարտքի դիմաց» միջպետական պայմանագրի, դրա քաղաքական եւ տնտեսական հիմնավորվածության հարցը,
  • հակակոռուպցիոն ռազմավարության նոր հայեցակարգի մշակումը եւ ընդունումը` քաղաքացիական հասարակության լայն ներգրավվածությամբ,
  • ՀՀ սահմանադրական դատարանի` պետական կարիքների համար ՀՀ քաղաքացիների սեփականության օտարմանը վերաբերող որոշումների կատարման արդյունքները: